BİLİMSEL MÜTALAA

KONU: Forever Living  Products tarafından üretilen Aloe Vera içeceklerinin insan sağlığı açısından değerlendirilmesi ve  aloe vera içeceklerine dair yasaklama kararının bilimsel olarak irdelenmesi

GİRİŞ

İşbu mütalaada, Forever Living  Products  ürünleri “Aloe Vera Gel”, “Aloe Berry Nectar”, “Aloe Bits n’Peaches” adlı içeceklerin Türk Gıda Kodeksine ve insan sağlığına uygunluğu bilimsel olarak irdelenecektir. Bu çerçevede; aşağıda önce, anılan ürünler, evrensel standartlar dikkate alınarak kısaca tanıtılacak, hangi makamların onayları ile üretilip satıldıkları, insan sağlığına zararlı olmadıkları, bu hususta hiçbir belirsizliğin dahi bulunmadığı ve her yönden Türk Gıda Kodeksine uygun oldukları açıklanacaktır. Bu açıklamaları takip eden ikinci bölümde, sözü geçen ürünlerle ilgili Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından verilen yasaklama kararının gerekçeleri bilimsel açıdan ele alınacaktır.

BİRİNCİ BÖLÜM

“ALOE VERA GEL” “ALOE BERRY NECTAR” VE ALOE BITS N’ PEACHES” ADLI ÜRÜNLERİN EVRENSEL STANDARTLARA VE TÜRK GIDA KODEKSİNE UYGUNLUĞUNUN İNCELENMESİ

1.  “Aloe Vera Gel”, “Aloe Berry Nectar”, “Aloe Bits n’Peaches” adlı ürünler, tamamen Amerika Birleşik Devletleri’nde imal edilmiş ve denetimleri yapılmıştır.

2.     Ürünler için özel olarak imal edilmiş ambalajların üzerinde “International Aloe Council”ın sertifika mühürü, firma adı, miktarı, içerdiği besin maddeleri, kalori miktarı, koruyucular, seri numarası ve son kullanma tarihi mevcuttur.

3. Açma kapağının altında aluminyum  bir güvenlik kapağı vardır. Ambalajın bir yüzünde Türkçe açıklamalı etiket  üzerinde ürünlerin kullanılış şekli, saklanma koşulları, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı izin numarası ve ihtiva ettiği maddeler mevcuttur.
4. Aloe vera jel, esas olarak su ve polisakkaridler (pektinler, hemiselüloz, glucomannan, acemannan ve mannoz türevleri), amino asidler, lipidler, steroller (lupeol, campesterol ve beta-sitosterol) tanenler ve enzimler içerir. İhtiva ettiği esas şeker ise mannoz-6-fosfattır (Dünya Sağlık Örgütü monografı s.45).
5. Aloe vera jel içeren söz konusu içecekler, Amerika’daki Besin ve İlaç Komisyonundan (Food and Drug Administration / FDA) onaylıdır. Bir ürün FDA onaylı ise, bu ürünün, kapağı ve ambalajı, içindeki maddeler, koruyucu içerikleri, saklanma ve kullanma şartları, stabilizasyon ve standardizasyonu, bilinen en ileri değerlendirme yöntemlerine uygun demektir.
6. Bu noktada, FDA’nın, Dünya’daki en güvenilir, en titiz denetim yapan kuruluş olduğu ve her ülke için referans özelliği taşıdığı özellikle belirtilmelidir.
7. Bunun yanı sıra, ürünler, üretimin yapıldığı Texas Eyaletinin Sağlık Bakanlığından (Texas Department of State Health Services) ve Uluslararası Aloe Bilimsel Komisyonu’ndan (International Aloe Science Council) da onaylıdır.
8. Bilim ve sanayi açısından en gelişmiş ülke olan Amerika Birleşik Devletlerinde, dünyanın en gelişmiş üretim – standardizasyon -kontrol basamaklarını aşıp FDA den onay almış bir ürünün insan sağlığına zararlı olabileceği düşünülemez.
9. Nitekim FDA onaylı bu ürünler, ABD ve Avrupa Birliği ülkeleri dahil,  dünyada 107 ülkede serbestçe satılmaktadır.
10. Ürünler, gerek üretim aşamasındaki hijyenik koşullar, gerek içerdiği maddeler gerekse ambalaj ve etiketleme açısından Türk Gıda Kodeksine de tamamen uygundur.
11. Ürünler, ilaç olarak değil, besin takviyesi olarak tanıtılmakta ve satılmaktadır.
12. Aloe vera, bir  besin tamamlayıcısıdır. Ihlamur-rezene-sarımsak gibi folklorik anlamda kullanılan, binlerce yıllık mazisi ile sosyal hafızada yer eden bir bitkidir.
13. İhtiva ettiği birçok yararlı madde sayesinde (organizma için gerekli 20 adet amino asid; amilaz, alkalin fosfataz, katalaz, karboksipeptidaz, lipaz vs gibi enzimler; oksin ve giberelin gibi bitkisel büyüme hormonları; A, C, E ve B12 vitamini ve folik asid vs gibi vitaminler; kalsiyum, sodyum, bakır, potasyum, demir, magnezyum ve çinko gibi mineraller; lupeol, b-sitosterol, kampesterol, kolesterol gibi steroller; mannoz gibi çeşitli aktif şekerler) organizmanın destekleyicisi olarak görev yapar (Dünya Sağlık Örgütü Monografı, Tübitak yayını). Hastalıkları tedavi amacıyla kullanılmaz; çünkü ilaç değildir.
14. Ürünlerin kullanım şekillerini ve “folklorik anlamda” neye yararlı olabileceklerini içeren kullanım kılavuzları da yanıltıcı veya yanlış bir bilgi içermemektedir. Dolayısıyla, ürünler bu açıdan da Gıda Kodeksiyle uyum içindedir.
15.  Zaten söz konusu ürünlere, 26 Mayıs 2004 tarihli “Uyumu Sağlanmış (Armonize) Mal Tanımı ve Kodlama Sistemi Hakkında Uluslararası Sözleşme Uyarınca Uygulanması Gereken Sınıflandırma Görüşlerinin Yürürlüğe Konulması Hakkında Karar”ın ekindeki listede de, içecek olarak yer verilmiş ve içerdiği besin maddeleri ile koruyucuları belirtilmiştir.
16. Buraya kadar sözü edilenleri özetlemek gerekirse:

             Ürünler, dünyada 107 ülkede besin olarak serbestçe satılmakta ve tüketilmektedir. Ürünler, ABD’de FDA onayıyla                üretilmekte ve satışa sunulmaktadır. Ürünler, Texas Sağlık Bakanlığı ile International Aloe Vera Council onaylıdır. Ürünler, Türk Gıda Kodeksine uygundur. Ürünlerin insan sağlığına zarar verecek potansiyel bir etkisi yoktur. Ürünlerin insan sağlığına zararlı olabileceğine dair bir şüphe ya da belirsizlik bulunmamaktadır. Literatürde, ürünlerin insan sağlığına zararlı olabileceğine dair hiç bir veriye rastlanmamıştır. Tam tersine, içerdiği aktif şekerlerin ve yukarıda sözü geçen diğer maddelerin, insan sağlığını, sağlıklı yaşamı desteklediği konusunda yüzlerce bilimsel yayın mevcuttur.

İKİNCİ BÖLÜM

TARIM VE KÖYİŞLERİ BAKANLIĞININ YASAKLAMA KARARININ GEREKÇELERİNİN BİLİMSEL AÇIDAN İRDELENMESİ

1. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın “aloe vera jel” içeren ürünlerin dahili kullanımı ile ilgili izinlerinin iptal edilmesiyle ilgili 26.05.2005 tarihli ve 250.10. .05.12.GDT.07.6.2-1800 sayılı yazısınında, ürünlerin “binbir derde deva olarak satıldığı”, “Dünya Sağlık Örgütünün (WHO)  seçilmiş tıbbi bitkiler ile ilgili monografında aloe vera jelin dahili kullanımını kabul etmediği,” “bu konuda hiçbir klinik çalışma bulunmadığı”, “aloe vera jelin birçok mikroorganizma için çok iyi bir üreme ortamı oluşturduğu”  ve  “içerdiği birçok bileşik ile birlikte laksatif etkili antranoid yapısındaki bileşiklerin uzun süreli ve yanlış kullanımına bağlı olarak karsinojenik etkiler gösterdiği”  ileri sürülmüştür.
2. Bakanlığın ileri sürdüğü bu gerekçeler tamamen yanlıştır ve her türlü bilimsel dayanaktan yoksundur. Yanlışlığın önemli bir kısmı, Dünya Sağlık Örgütünün monografında yer alan bazı ifadelerin yanlış tercümesinden kaynaklanmaktadır.
3. Öncelikle ifade etmek gerekirse, içeceklerin mikroorganizmalar için üreme ortamı teşkil etmesi mümkün değildir. İçeceklerin hazırlanma teknolojisi ve içindeki koruyucu maddeler incelendiğinde, böyle bir ortamın oluşmayacağı ortadadır. Nitekim ürünlerin ithalatı sırasında gerekli belgeler alınırken, mikrobiyolojik denetim de yapılmaktadır. Bu denetimler / tahliller neticesinde ürünlerde mikroorganizma bulunduğu bildirilmemiştir. Zaten ürünlerin, uluslararası ortamda “iyi üretim uygulamaları sertifikası” (Good Manufacturing Practice / GMP) da mevcuttur. Ürünlerin son kullanma tarihi ve kapağı açıldıktan sonra nasıl saklanacağı  etiket üzerinde belirtilmektedir. Ancak uygun saklama koşullarına uyulmadığı takdirde yeryüzündeki her çeşit besin maddesi gibi bu içecekler de bozulabilir.
4. Dünya Sağlık Örgütünün (WHO) monografında “Aloe Vera Gel is not approved as an internal medication” ifadesine yer verilmiştir.  Bakanlık, bu ifadeyi gerekçe olarak göstermekte ve Dünya Sağlık Örgütünün “aloe vera jelin dahili kullanımını kabul etmediği”ni ileri sürmektedir. Oysa bu, bariz bir çeviri hatasıdır. “Aloe Vera Gel is not approved as an internal medication” cümlesinin Türkçe tercümesi aynen şöyledir: “Aloe vera jelinin dahili ilaç olarak kullanılması onaylanmamıştır.” Şu halde, Dünya Sağlık Örgütü, aloe vera jelinin dahili kullanımını değil, dahili ilaç olarak kullanımını onaylamamıştır. Yani Dünya Sağlık Örgütü, aloe vera jelini insanların bir ilaç olarak algılamasının doğru olmadığını vurgulamaktadır. Bir “madde”nin ilaç olarak kullanılması ayrı, besin takviyesi olarak kullanılması ayrıdır. Örneğin rezene çayı, ıhlamur gibi otlar ilaç olarak satılamaz ve tanıtılamaz; ancak besin maddesi olarak tüketilmelerinde hiçbir sakınca yoktur, hatta fayda vardır. Forever Living  Products  ürünleri “Aloe Vera Gel”, “Aloe Berry Nectar”, “Aloe Bits n’Peaches” de ilaç değil, besin tamamlayıcısıdır. Bu ürünler, ilaç olarak satılmamakta ve ilaç olarak tanıtılmamaktadır.  Dolayısıyla, Dünya Sağlık Örgütünün monografında yer alan “Aloe vera jelinin dahili ilaç olarak kullanılması onaylanmamıştır” cümlesiyle bire bir uyum içindedirler. Sorun, yukarıda da bahsettiğimiz üzere, Bakanlığın Dünya Sağlık Örgütü monografındaki bu ifadeyi yanlış tercüme etmesinden kaynaklanmaktadır.
5.  Öte yandan, besin  maddelerinin klinik çalışmaya konu olabileceği tartışması son derece anlamsızdır. Çünkü klinik çalışma ilaçlar için geçerlidir. Oysa sözü edilen içecekler, ilaç değildir; yalnızca besin takviyesi amacını güderler. Folklorik, ampirik ve plasebo etkileri vardır. Tüm dünyada, besin kapsamında değerlendirmekte ve besin olarak satılmalarına hiçbir engel çıkarılmamaktadır.
6. Ürünlerin içinde laksatif (müshil) antranoid (antrakinon) yapısındaki bileşiklerin bulunduğu ve bunların uzun ve yanlış kullanımının karsinojenik olabileceği iddiası da bilimsel olarak tamamen yanlıştır. Sözü edilen içecekler, bitkinin jelinden üretilmektedir.  Antrakinonlar ise, bitkinin başka bir bölümü olan özsuyundadır. Bu durumu Dünya Sağlık Örgütü  monografı çok iyi bir şekilde açıklamış ve “Aloe vera jel ile bitki özsuyu karıştırılmamalıdır….” sözü ile vurgulamıştır (WHO monografı s. 43) International Aloe Science Council da, aloe vera jel içecekleri için standart rakamlar koymuştur ve ürünlerin bu rakamlara uygunluğunu kontrol etmektedir. Neticede, bu bilimsel mütalaaya konu edilen aloe vera jel ürünleri ihmal edilebilecek düzeyde, yalnızca “eser miktarda” (10 ppm’den az) antrakinon içermektedir. Bu miktarda antrakinonun, insan sağlığına zarar verme tehlikesi dahi yoktur. Kaldı ki antrakinonların  kolorektal kanserlere neden olduğu bir görüş olarak söylense de aralarında böyle bir ilişkinin varlığı bilimsel olarak kanıtlanmış değildir (Katzung BG. Basic & Clinical Pharmacology. Ninth Edition., 2004, s. 1047,)
7. Şu halde, Forever Living  Products  ürünleri “Aloe Vera Gel”, “Aloe Berry Nectar”, “Aloe Bits n’Peaches”in insan sağlığı açısından hiçbir zararı bulunmamaktadır. Bu ürünlerin insan sağlığına zarar verebileceğine dair bir şüphe veya belirsizlik dahi yoktur. 

SONUÇ

Bilimsel standartlara uygun şekilde üretilmiş ve ambalajlanmış aloe vera ürünleri, sağlıklı yaşama katkılar sunmaktadır. Bunlar, ilaç değildir; yalnızca besindir ve takviye edicidir. Forever Living  Products tarafından üretilen “Aloe Vera Gel”, “Aloe Berry Nectar”, “Aloe Bits n’Peaches” adlı ürünler, alanında dünyanın en ileri ve titiz değerlendirme ve denetimleri yapan FDA onaylıdır. Ürünler, tüm dünyada serbestçe satılmaktadır. Bu ürünler, her açıdan Türk Gıda Kodeksine de uygundur. Söz konusu ürünlerin ithalatının ve satışının yasaklanması için hiçbir bilimsel gerekçe bulunmamaktadır. Yasaklamanın, yanlış bilgilenme ve konuyu iyi incelememe gibi sebeplerden kaynaklandığı düşünülmektedir.

       Saygılarımla,

       Prof. Dr. D. Okan YILLAR

       İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi

       Dahili Bilimler Bölümü

       Farmakoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi